Lug‘atlar

So‘z tarkibi: {tush}
So‘z bo‘g‘inlari: tush
Izoh(lar)i:
tush fl

1. 1. Yuqoridan, balanddan yoki biror narsa ustidan pastga tomon harakat qilmoq; yo‘nalmoq. Yerdan chiqdimi, osmondan tushdimi, yo‘lda bittasi paydo bo‘lib qolsami?! O. Mo‘minov, Xiyobondagi uch uchrashuv
Mashina shundoqqina Mengliboyning yoniga kelib to‘xtadi-yu, undan eshikni tarsillatib ochib, Hazratqul bilan Temurlang tushdi. S. Ahmad, Yulduz
Sen baland tog‘ uzra erding misli ohu yoki qush, Yolvorib men pastda derdim: Bir nafas yonimga tush. E. Vohidov, Muhabbat

2. 2. Chiqib joylashgan, o‘tirgan, bo‘lgan joyini tark etib, yerga inmoq. Samolyotdan tushmoq. Aravadan tushmoq. Tomdan tushmoq. Avtobusdan tushmoq. ▬ Kechirasiz, qayerda tushmoqchilar? X. To‘xtaboyev, Shirin qovunlar mamlakati
Vagondan eng keyin tushgan Ahmadjon: — Stroy [saf] bo‘lmasdan shunday ketaversak bo‘lmasmikan, — dedi. A. Qahhor, Oltin yulduz

3. 3. O‘z joyidan chiqmoq, ko‘chmoq; chiqib, ko‘chib joyidan ketmoq, yo‘q bo‘lmoq. Sochi tushmoq. Ilonning po‘sti tushibdi. Molning tuyog‘i tushibdi. ▬ Buning ustiga uning [ Nafisaning] tishi tushgan — bu homilador vaqtida sodir bo‘lgan edi. Mirmuhsin, Topilgan husn
[Yara] Usti qora qo‘tir bo‘lib qotadi, u tushib ketgandan so‘ng, yana teri asli, sog‘ holiga qaytadi. Gazetadan

4. 4. Mansab, lavozim va shu kabilardan ketmoq, bo‘shamoq. Men xizmatdan tushgandan so‘ng piyoda yurish yaxshi bo‘ladimi? A. Qodiriy, Mehrobdan chayon
ikki haftadan so‘ng bo‘shashganicha qaytib keldi — Oq poshsho taxtdan tushgani bilan, oq amin aminligidan tushmapti, — dedi. A. Qahhor, Asror bobo
Mana, mudirlikdan tushdi-yu, xiyla odamshavanda bo‘lib qoldi. P. Tursun, O‘qituvchi

5. 5. Mavqe, daraja, qiymat va shu kabilar jihatdan darajasi pastlashmoq, bo‘shashmoq. Shashtidan tushmoq. Hovuridan tushmoq. Qadri tushmoq. Ruhi tushmoq. ▬ Fakultetimiz institut bo‘yicha umumiy ro‘yxatda beshinchi o‘ringa tushib qolibdi. O‘. Hoshimov, Qalbingga quloq sol
Dunyo bozorida terilarimizning narxi tushmasa deyman. S. Ahmad, Yulduz

6. 6. Quyi tomon yo‘nalmoq, quyi sathdan joy olmoq. Shaharga tushmoq. Bozorga tushmoq. Yerga tushmoq. ▬ Ular majnuntollar orasidan o‘tib, soyga tushdilar. O. Yoqubov, Er boshiga ish tushsa
Kampir javob bo‘lmaganidan hayron qoldi shekilli, zinalardan avaylab qadam bosib, hovliga tushdi. O‘. Hoshimov, Qalbingga quloq sol

7. 7. Sathning biror tomoni, o‘rnidan joy olmoq, unda bo‘lmoq. Yalpi shovqin bilan tortishmachoq boshlandi: qiz tomondan gumbazdek yum-yumaloq xotin belini belbog‘ bilan mahkam bog‘lab, o‘rtaga tushdi. Oybek, Tanlangan asarlar
Eshqobil bunaqa davralarga ko‘p tushgan. M. Hazratqulov, Jur’at
Shamsi To‘rayevich uning gaplariga quloq ham solmasdan, oldinga tushgancha lo‘mbillab ketaverdi. N. Aminov, Suvarak

8. 8. Turli tomosha va boshqalar bo‘ladigan, ko‘riladigan joyga kirmoq. Teatrga tushmoq. Sirkka tushmoq. Stadionga tushmoq. ▬ Ular faqat bir marta kinoga tushishdi. O‘. Hoshimov, Qalbingga quloq sol
U hordiq oqshomi hammomga tushdi-yu, xodmigarlardan biriga haligi so‘rog‘ini berdi. A. Qahhor, Asarlar

9. 9. Davolanish, axloq tuzatish va shu kabilar maskanga olinmoq, unda bo‘lmoq. Qamoqqa (turmaga) tushmoq. Milisaga tushmoq. ▬ U faqat bir narsani — otasi kasal-xonaga tushganini onasiga bildirmaslikni o‘ylardi, xolos. O. Yoqubov, Er boshiga ish tushsa
Ehtimol, ko‘p ichib qo‘yib, hushyorxonaga tushgandir. Mushtum

10. 10. Quyi tomon yo‘nalib, osilib, sathning ma’lum nuqtasiga yetmoq, o‘sha o‘rinda turmoq. Gavharning egnida guldor ko‘k ko‘y-lak qop-qora, uzun sochlari taqimiga tushib turibdi. S. Siyoyev, Yorug‘lik
Hirot yigitlariga xos ixchamgina salla o‘rab olgan, sallaning zar chiziqli pechi yelkasiga tushib turar edi. Mirmuhsin, Me’mor
Yoqimli sadoning sehriga berilib, ko‘zlari sekin yumildi, boshi yana quyiroq tushdi. Oybek, Tanlangan asarlar

11. 11. Kelin bo‘lmoq; erga tegmoq, kuyovga chiqmoq. Singlim tushgan yerlarga Oy bo‘layin, yor-yor Qo‘shiqlar
U kishi mening yangam bo‘ladi, akamga tushgan. Guldasta
Hoy, To‘raxon, Teshaboyga tushganingizga ham uch yil bo‘p qoldi shekilli. M. Ismoiliy, Farg‘ona tong otguncha

12. 12. Harakat, narsani bajarmoq, qilmoq ma’nosini bildiradi. Gapga tushmoq. Maqtanishga tushmoq. ▬ havaskor hofizlar qo‘shiq aytdi, sho‘x yigitlar o‘yin tushdi. S. Yunusov, Kutilmagan xazina
Kechalar tongotarga qadar Halimaxon qo‘shiq aytib, Tamaraxon raqsga tushgan joylarda bo‘ldik. O‘zbekiston qo‘riqlari

13. 13. Shaxs (kimsa)da shu fe’l birikkan so‘z bildirgan holat yuz berishi, uning shunday vaziyatda qolishi ma’nosini bildiradi. Sarosimaga tushmoq. Dahshatga tushmoq. Talvasaga tushmoq. Hayratga tushmoq. ▬ Bu manzarani ko‘rib turgan xaloyiq bir lahza hayajonga tushib, sarosimalanib qoldi. K. Yashin, Hamza
Bashirjon ham akaxonining bu sukutidan noqulay ahvolga tushib, lom-lim demay, unga zimdan bir qarab qo‘ydi-da N. Aminov, Suvarak

14. 14. Borlikda shu fe’l birikkan so‘z anglatgan narsaning yuzaga kelishi, bo‘lishi ma’nosini bildiradi. Oqshom tushib, ziyofat yarimlaganda, hovliqib hudaychi kirdi. S. Siyoyev, Avaz
Oraga bir lahza jimlik tushdi. S. Zunnunova, Yangi direktor
Ular sovuq tushib qolmasdan ko‘zlagan manzillariga yetish uchun tolmas qanotlarini betinim silkitardilar. Gazetadan

15. 15. Biror ish, manbadan qo‘lga kirmoq, kelmoq (pul, daromad kabilar haqida). Tuzukkina tushib turadi, yashirishning hojati yo‘q. O. Mo‘minov, Xiyobondagi uch uchrashuv
Oshi halolga tushadigan ovqat ortib qola boshladi. S. Siyoyev, Yorug‘lik
O‘g‘limning qo‘liga pul tushdi deguncha yeb qo‘yadi. Mushtum

16. 16. Ma’lum narsa, harakat-holatning biror kimsa yoki narsa uchun shu fe’l bog‘langan so‘z anglatgan ma’noda bo‘lishini bildiradi. Yulduzingiz naq bir-biringizga to‘g‘ri tushgan ekan, ikkingizning ham bir-biringizdan kamligingiz yo‘q! A. Qodiriy, O‘tgan kunlar
Bu yosh yigit, dunyoda muhabbatni har qanday qulfga tushadigan kalitga aylantirib olgan xotinlar ham borligini bilib qo‘ysin A. Qahhor, Asarlar
Uning surati ham asosiy maqsadga, Alisherning tabiatiga xo‘b muvofiq tushadi. Oybek, Navoiy

17. 17. Shaxs uchun biror narsa qandaydir qiymat, miqdor bilan tegmoq, qo‘lga kirmoq, to‘g‘ri kelmoq. Sarf-xarajat esa oltinning o‘zidan ham qimmatga tushayotgan edi. S. Karomatov, Oltin qum
Lekin o‘sha o‘tni sigirga yedirib, qachon sut bo‘lishini poylab o‘tirgandan ko‘ra, o‘tning o‘zidan olsa, ham arzon, ham oson tusharkan. Shukrullo, Saylanma
O‘ziyam [beda] suv tekin tushdi. Oybek, Tanlangan asarlar

18. 18. Urilmoq, tegmoq (biror narsa bilan bo‘lgan zarb haqida). Shu shovqin-suron orasida Bektemirovning qorni va beliga bir-ikki tepki tushdi. S. Ahmad, Hukm
Birdan yelkamga tushgan mushtdan uyg‘onib ketdim. E. Raimov, Ajab qishloq
Uning shapalog‘i sharaq etib G‘ulomning chap yuziga tushdi. M. Hazratqulov, Jur’at

19. 19. Paydo bo‘lmoq, yuz bermoq. [Madraimboyning] Sariq-qo‘ng‘ir cho‘qqi soqoliga birdan oq tushdi. J. Sharipov, Xorazm
— Jin-pin urganmi seni? — Ahmad brigadirning yuragiga g‘ulg‘ula tushdi S. Nurov, Narvon
Suv qo‘yibman jiyda maydon burchiga, Xol tushibdir kelinchakning yuziga Qo‘shiqlar
Bu fojia katta kemaga tushgan darzga o‘xshardi. Mirmuhsin, Me’mor

20. 20. Barpo etilmoq, qurilmoq. Sidiqjonning diqqati terib qo‘yilgan son-sanoqsiz g‘ishtga jalb bo‘ldi ▬ Yerto‘lalar birin-ketin yo‘qolib, o‘rniga uylar tusha boshladi. O‘zbekiston qo‘riqlari
Shu yerga maktab tushadi [dedi xotin] A. Qahhor, Qo‘shchinor chiroqlari
Kanal tushmasdan ilgari bir odam Shahrixondan tuxum ko‘tarsa, Uchqo‘rg‘ondan ko‘rinardi, shundoq yaydoq edi. O‘zbekiston qo‘riqlari

21. 21. Band holatga duchor bo‘lmoq, ilinmoq. Tuzoqqa tushmoq. Qopqonga tushmoq. To‘dadan ajralgan to‘rga tushar. Maqol
Bobur Shayboniyxonning qo‘liga tushsa, tirik qutula olmasligini biladi. P. Qodirov, Yulduzli tunlar
Orqa tomonidan o‘q yog‘dirilayotganiga Durdi qilich hayron: Nahotki qurshovga tushib qoldik, deb garang edi. J. Sharipov, Xorazm

22. 22. Olinmoq, berilmoq (xat, ariza va shu kabilar haqida). Tinglovchilardan savol tushdi. Iltimos tushdi. Taklif tushdi. ▬ Oradan ko‘p o‘tmay redaksiyaga shunday xat tushdi. Mushtum
Majlisga yana o‘n to‘qqiz kishidan ariza tushdi. A. Qahhor, Qo‘shchinor chiroqlari

23. 23. O‘zga uchun sarf-xarajat qilmoq, shunday sarf-xarajatga ilinmoq. Xotin kishi eriga xushomad qildimi bilingki, kattaroq bir narsaga tushirmoqchi. S. Siyoyev, Otliq ayol
hali bitta morojniy emas, limonadga ham tushasiz Mirmuhsin, Umid

24. ko‘m. fl. vzf. vzf. Harakatning qo‘qqisdan, kutilmaganda bajarilishi ma’nosini bildiradi; ma’noni kuchaytiradi. Cho‘chib tushmoq. Qoqilib tushmoq. Bu so‘zlar unga yoqib tushdi. ▬ — Ahmadjon og‘a, — deb chaqirganini eshitdi. Yuragi bir sapchib tushdi. S. Siyoyev, Avaz
Uning kaltagina mo‘ylovi, qop-qora qoshi o‘ziga yarashib tushgan. H. Shams, Dushman

Antonim(lar)i: o‘ng
Sinonim(lar)i: peshin [f-t]

1. tush I Ot
quyosh tikkaga kelgan payt

2. tush II Ot
uyquda ko‘rinadigan obraz

3. tush III Sifat
teng

4. tush IV Fe’l
1. Yuqoridan quyiga tomon harakatlanmoq. 2. To‘g‘ri kelmoq, muvofiq kelmoq

5. tush V Ko‘makchi fe’l
Mustaqil fe’l anglatgan leksik ma’noga: 1. «harakatning nihoyasiga yetganligi, tugallanganligi» grammatik ma’nosini qo‘shadi.

Paronimi: tish – Ovqatni chaynash, tishlash uchun xizmat qiladigan a’zo.

Tushuncha – predmet, belgi, voqea, hodisa, harakat haqida kishining tasavvuri, so‘z – uning tilda namoyon bo‘lishi. Tushuncha so‘zga, so‘z esa tushunchaga to‘la ravishda mos kelavermaydi. Mas.,yuz, aft, bashara, chehraso‘zi bir tushunchani bildiradi, ammo ma’nosi boshqa-boshqa. Ma’nosi bir xil so‘zning bittasi tilda yashaydi, boshqasi iste’moldan chiqib ketadi.

So‘z tushunchaning hamma tomonini qamrab ololmaydi, balki uning mohiyatini va muhim tomonini aks ettiradi. Tushunchaning boshqa tomoni va xususiyati o‘zga so‘z bilan ifodalanadi

1. achchig‘idan tushdi: achchiqlanishdan to‘xtadi

2. bir qorindan talashib tushmoq: bir onadan tug‘ilgan

3. bo‘yniga tushdi: zimmasiga yuklandi

4. chakagi tushmoq: Gapira-gapira charchamoq; biror gapni ko‘p ta’kidlamoq. chakagi tushmoq

5. dami ichiga tushib ketdi: qo‘rquv aralash hech narsa deyolmay lol bo‘lib qoldi

6. egardan tushmaslik: mavqeini yo‘qotganiga qaramay, o‘zini avvalgiday tutdi

7. esiga tushdi: xotirasida tikladi

8. g‘azabidan tushdi: achchiqlanishdan to‘xtadi

9. gardaniga tushdi: zimmasiga yuklandi

10. ishga tushdi: 1)mehnat qilishni boshladi 2)ishlay boshladi

11. ishi tushdi: biror ish yuzasidan muomalada bo‘ldi, biror masala yuzasidan murojaat qildi

12. ishqi tushdi: sevib qoldi

13. izga tushdi: chetga chiqishlar bartaraf bo‘lib, me’yorga keldi

14. izidan tushdi: qayerga borsa, zimdan ta’qib qilib bordi

15. iziga tushdi I: zimdan yurib butun xatti-harakatini ta’qib qildi

16. iziga tushdi II: chetga chiqishlar bartaraf bo‘lib, me’yorga keldi

17. jahldan tushdi: achchiqlanishdan to‘xtadi

18. jon teriga tushmoq: 1.qattiq tirishmoq, bor kuchini sarflamoq. Jon teriga tushib ishlamoq; 2.qattiq azoblanmoq, azobning, og‘riqning zo‘rligidan majolsizlanmoq, holdan toymoq.

19. ketidan tushdi: qayerga borsa, zimdan ta’qibqilib bordi

20. ketiga tushdi: 1)zimdan yurib butun xatti-harakatlarini ta’qib qildi 2) manfaatdor bo‘lgani holda berilib harakat qildi

21. ko‘ngli joyiga tushdi: xotirjam bo‘ldi, tinchlandi

22. ko‘ngli o‘rniga tushdi: xotirjam bo‘ldi, tinchlandi

23. ko‘ngliga g‘ashlik tushdi: o‘z -o‘zicha tashvish qildi

24. ko‘ngliga g‘ashlik tushgan: 1)qiziqishi yo‘qoldi, zeriktirdi 2)jirkanish hissini uyg‘otdi, bezdirdi

25. ko‘ngliga vahima tushdi: kuchli darajada qo‘rqish hissi uyg‘ondi

26. ko‘nglini joyiga tushirdi: xotirjam bo‘ldi, tinchlandi

27. ko‘zi ko‘ziga tushdi: ko‘z qarashlari bir daqiqa duch keldi

28. ko‘zi tushdi: bexosdan, kutilmaganda ko‘rdi

29. laqqa tushdi: osongina aldandi

30. ma’qul tushdi: yoqdi

31. mehri tushdi: suyib qoldi

32. miyasiga qurt tushmoq: miyasi aynimoq

33. nafasi ichiga tushib ketdi: qo‘rquv aralash hech narsa deyolmay lol bo‘lib qoldi

34. nazari tushdi: bexosdan, kutilmaganda ko‘rdi

35. o‘rtaga tushdi: 1)ikki tarafni murosaga keltirish maqsadida biror janjalga aralashdi 2)jabrdiyda deb hisoblagan kishisini himoya qilib biror janjalli ishga arashdi

36. obro‘yi tushdi: nufuziga zarba yetdi

37. obro‘yini tushirdi: nufuziga zarba yetkazdi

38. og‘ziga tushdi: ko‘pchilik orasida gap-so‘z bo‘ldi yoki ma’lum-mashhur bo‘ldi

39. oldiga tushadigan: ustunlik qila oladigan

40. oq-qorani tushundi: yaxshi-yomonni, foyda-zararni bildi

41. oraga tushdi: 1)ikki tarafni murosaga keltirish maqsadida biror janjalga aralashdi 2)jabrdiyda deb hisoblagan kishisini himoya qilib biror janjalli ishga arashdi

42. orqasiga tushdi: zimdan yurib butun xatti-harakatini ta’qib qildi

43. otdan tushsa ham, egardan tushmaydi: mavqeini yo‘qotganiga qaramay, o‘zini avvalgiday tutadi

44. otdan tushsa ham, uzangidan tushmaydi: mavqeini yo‘qotganiga qaramay, o‘zini avvalgiday tutadi

45. oyoqqa tushov bo‘lmoq: erkin harakatlanishga to‘siq bo‘lmoq, imkon bermaslik

46. payidan tushdi: qayerga borsa, zimdan ta’qib qildi

47. payiga tushdi: 1)zimdan yurib butun xatti-harakatini ta’qib qildi 2)manfaatdor bo‘lgani holda berilib harakat qildi

48. qo‘lga tushdi: 1) tutqun bo‘ldi 2) biror nojo‘ya ish bilan tutildi 3) aldanib, o‘z ixtiyorini berib qo‘ydi

49. qo‘ltig‘dan tarvuzi tushdi: umidi puchga chiqib, bo‘shashdi

50. ruhi tushdi: ruhiy tushkunlikka berildi

51. tarvuzi qo‘ltig‘idan tushdi: umidi puchga chiqib, bo‘shashdi

52. tashvishga tushdi: o‘z-o‘zicha tashvish qildi

53. taxtdan tushmoq: shoxik, xonlik, amirlik lavozimidan ajralmoq, hokimiyat tepasidan tushmoq

54. tegirmonga tushsa, butun chiqadi: har qanday qiyin sharoitdan ham qutulish yo‘lini topa oldi

55. tiliga tushdi: 1) ko‘pchilik orasida gap-so‘z bo‘ldi 2) shuhrat qozondi

56. to‘qqiz puldek qilib tushuntirib bermoq: hushyor savdogar uchun elchining bir imosi kifoya qildi, unga gapni to‘qqiz puldek qilib tugib berishning hojati yo‘q edi.

57. tomdan tarasha tushganday: qo‘qqisdan, kutilmagan holda va qo‘pol tarzda

58. tushida ham ko‘rmaydi: mutlaqo o‘ylamaydi, kutmaydi

59. tushiga kirmaydi: mutlaqo o‘ylamaydi, kutmaydi

60. tushingizni suvga ayting: Bekor aytibsiz, bo‘lmagan gap, aslo unday emas

61. uxlab, tushida ko‘rmaslik: mutlaqo o‘ylamaslik, kutmaslik

62. vahimaga tushdi: qo‘rqqan holda o‘ylanib qoldi

63. yerga kirsa, qulog‘dan tortib chiqaradi, osmonga chiqsa, oyog‘idan tortib tushiradi: qutulib ketishiga qo‘ymaydi

64. yetti uxlab, tushiga kirmaydi: mutlaqo o‘ylamaydi, kutmaydi

65. yo‘lga tushdi: 1) jo‘nadi, keta boshladi 2)to‘g‘ri yo‘lga qaytdi

66. yodiga tushdi: xotirasida tikladi

67. yog‘ tushsa, yalagudek: nihoyat darajada toza

68. zahridan tushmoq: achchiqlanishdan to‘xtadi

69. zimmasiga tushmoq: javobgar qilindi

1. Hadiksiramoq – cho‘chimoq – qo‘rqmoq – vahimaga tushmoq
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(ifoda belgisining kuchiga ko‘ra)

2. O‘tirmoq – yonboshlamoq – cho‘zilmoq – uzala tushmoq – yotmoq
Ma’nosiga ko‘ra
(holat darajasiga ko‘ra)

3. Otlanmoq – qo‘zg‘almoq – ko‘tarilmoq – yo‘lga tushmoq
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli ifodalash darajasiga ko‘ra)

4. Sahar – tong – choshgoh – tush – kun oqish – kun botishi – kech – shom – tun
Ma’nosiga ko‘ra
(sutka qismlarining ketma-ketligiga ko‘ra)

5. Tushuncha – muhokama – hukm
Ma’nosiga ko‘ra
(fikrlash bosqichiga ko‘ra)

6. Urmoq – kaltaklamoq – do‘pposlamoq – savamoq – solmoq – tushirmoq – so‘qmoq
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli darajada ifodalashiga ko‘ra)

7. Yemoq – tanovul qilmoq – iste’mol qilmoq – totmoq – olmoq – tushirmoq – urmoq – xam qilmoq
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(qo‘llanish doirasining keng-torligiga ko‘ra)

Milliy bo‘yoqdor so‘z: mavjud emas.