O‘zbek tilidagi turkiy so‘zlar o‘z qatlam deyiladi: men, sen, biz, o‘qi, oq, ket, bir, besh. O‘z qatlamga oid so‘zning muhim belgisi quyidagilar: 1) bu qatlamga oid so‘zning o‘zagi asosan, bir-ikki bo‘g‘inli bo‘ladi: ol, ber, qol, ota, uka, qo‘y, echki kabi; 2) bir bo‘g‘inli so‘z ko‘proq undosh+unli+undosh shakliga ega: kun, kul, bo‘l, qil; 3) ikki bo‘g‘inli so‘z ko‘proq ochiq bo‘g‘indan tuziladi: ikki, olma, ola, ota; 4)so‘z r, l, v, h, ts tovushi bilan boshlanmaydi; 5) so‘z oxiri e, u, o unlisi bilan tugamaydi (undov, taqlid so‘z, de fe’li bundan mustasno); 6) so‘z tarkibida sirg‘aluvchi j, bo‘g‘iz h, qorishiq ts tovushi uchramaydi (undov va taqlid bundan mustasno); 7) so‘zda ikki unli yonma-yon kelmaydi: saodat, baayni, mutolaa, maorif kabi; 8) sof o‘zbekcha qo‘shimcha undosh bilan boshlanadi: -chi, -li, -lik, -la kabi. 9) f, d kabi yumshoq va lab-tish v undoshi sof o‘zbekcha so‘zga xos emas: daftar, dard, dil, dunyo, falak, vagonkabi; 10) fe’l, son, taqlid so‘z faqat o‘z qatlamga mansub; 11) o‘z qatlamga mansub so‘z o‘zagi alohida talaffuz qilinganda, tovush o‘zgarishi yuz bermaydi. O‘zak holida tovush o‘zgarishiga uchragan so‘z o‘zlashma qatlamga mansub: go‘sht, dard, hukm, daftar, kitob kabi; 12) boshqa tildan o‘zlashgan so‘z asosida shu tilda yasalgan so‘z ham o‘z qatlamga mansub bo‘ladi: kitobxona, nonchi, ma’rifatli, kompyuterchi kabi; 13) o‘z qatlam so‘zi tutuq belgisi bilan yozilmaydi.

O‘zlashma qatlam – qarindosh bo‘lmagan tildan kirib kelgan so‘z:kitob, daftar, non, ma’rifat, telefon, kompyuter. O‘zbek tilidagi o‘zlashma so‘zning asosiy qismini fors-tojik, arab tilidan o‘zlashgan hamda ruscha-baynalmilal (xalqaro) so‘z tashkil qiladi. O‘zbek tilidagi fors-tojikcha so‘zni fonetik ko‘rinishiga ko‘ra o‘zbekcha so‘zdan farqlash qiyin. Lekin ayrim muhim belgisi mavjud: 1) sirg‘aluvchi j tovushi fors-tojikcha so‘zda uchraydi: mujda, gijda, mujgon kabi; 2) so‘z oxirida undosh qator keladi: taxt, baxt, dard, go‘sht, farzand, daraxt kabi; 3) o unlisi cho‘zib aytiladi: non, darmon, bahor kabi. Lekin buning barchasi ham asosiy belgi bo‘lolmaydi.

O‘zbek tilida arabcha o‘zlashma ham talay. Uning muhim belgisi: 1) tutuq belgili so‘z arab tiliga mansub (ruscha-baynalmilal (xalqaro) so‘z mustasno); 2) ko‘plik qo‘shimchasi so‘z oldida bo‘ladi: xulq-axloq, she’r-ash’or, xabar-axbor kabi. 3)-ot, -at, illo, ullo, iy, viy unsuri bilan tugagan so‘z arab tiliga xos: axborot, hayvonot, nabotot, shaxsiyat, tabiat, Abdullo, adabiyot, oilaviy, ilmiy kabi; 4) arabcha so‘z tarkibida g, j, ch, p, ng tovushi uchramaydi; 5) so‘z boshida -ik, -iq, -ak, -mu, -ma unsuri bo‘ladi: ikrom, iqror, akram, muallim, maktab, mahorat kabi.

O‘zbek tili leksikasi tarkibi quyidagicha bo‘lgan: 1923- yildao‘zbekcha so‘z 61%, arabcha-forscha so‘z 37,4 %, ruscha-baynalmilal so‘z 2 %, 1940- yildao‘zbekcha so‘z 69 %, arabcha-forscha so‘z 25 %, ruscha-baynalmilal so‘z 25 %.

Turkiylar ham boshqa tilga ko‘plab so‘z bergan. Masalan rus tiliga: chugun, tovar, kirpich, utyug, aliy, bumaga, topor, yarlik, bara, karakuli, arik, djugara, xirman, dengi, altin, izumrud, jemchug, bazar, kazna, chulok, karman, tulup, sarafan, kaftan, yapancha, tyubeteyka, xalat, kolbasa, kavardak, shurpa, plov, kumis, ayran, jir, arbuz, vishnya, uryuk, ayva, kumach, churek, xalva, alcha, injir, Barsunov, Baskakov, Tolmachov, Turgenev, Saltikov, Polivanov, Arkacheyev, Chirikov, Saratov, Yessentuki, Berdichev, Arbatskaya kabi.