Yordamchi so‘zlar – mustaqil atash ma’nosiga ega bo‘lmaydigan, so‘roq qabul qilmaydigan, mustaqil gap bo‘lagi bo‘lib kela olmaydigan, so‘z yasalishi va shakl yasalishi uchun asos bo‘la olmaydigan so‘zlar. Bunday so‘zlar turli grammatik ma’no va munosabatlarni ifodalash uchun xizmat qiladi. U mustaqil so‘zda va gapda grammatik ma’no ifodalashning alohida turini tashkil etadi. Yordamchi so‘zlarga ko‘makchi, bog‘lovchi va yuklama kiritiladi.
Ko‘makchi mustaqil so‘z bilan birga kelib, oldin turgan so‘zni keyingi so‘z bilan sintaktik aloqaga kiritadi. Bu bilan kelishikka o‘xshaydi. Biz kelajakka ishonch bilan qaraymiz gapida ko‘makchi yordamida «holat» grammatik ma’nosi yuzaga chiqib, ishonchso‘zi qaraymiz so‘ziga bog‘lanadi. Telefon orqali gaplashdimgapidako‘makchining«vosita» ma’nosi yuzaga chiqib, telefonso‘zini gaplashdim so‘ziga bog‘lagan. Do‘stlik biz uchun hamisha ilhom va kuch-quvvat manbai bo‘lib kelgan gapida yordamchi so‘zlar«atalganlik» ma’nosini ifodalab, biz so‘zini bo‘lib kelgan so‘ziga bog‘lagan. Ko‘rinadiki, grammatik ma’no va vazifa birgalikda yashaydi.
Bog‘lovchi uyushiq bo‘laklarni, qo‘shma gapning tarkibiy qismlarini bog‘lash, ular orasida har xil tenglashtirish, zidlash, ayirish kabi grammatik ma’noni ifodalash uchun xizmat qiladi: olma va anor, o‘qidi, lekin yozmadikabi. Ba’zan gap boshida ham keladi: Sitora aytdi. Lekin Munira tushunmadi.
Yuklama ayrim so‘z yoki gapga qo‘shimcha ma’no yuklash uchun qo‘llanadi.
Yuklamaning morfologik ma’no ifodalash imkoniyati uning sintaktik imkoniyatidan kengroq. Chunki ular mustaqil so‘z va gapga qo‘shimcha ma’no yuklashi bilan ahamiyatli.
Mustaqil so‘z ham o‘rni bilan yordamchi so‘zdek grammatik ma’no ifodalaydi: juda, eng, bag‘oyat, nihoyatda, o‘ta, sal, birmuncha kabi ravish daraja ma’nosini ifodalaydi; olmoq, bermoq, qolmoq, o‘tirmoq, chiqmoq, ketmoq, boshlamoq, bo‘lmoq kabi 40 dan ortiq ko‘makchi fe’l harakat ma’nosini nutqqa moslaydi, lug‘aviy ma’noga grammatik ma’no qo‘shadi: o‘qib chiqdi, yoza boshladi, qo‘rqib ketdikabi.
Yordamchi so‘z turkumi tahlili. Yordamchi so‘z turkumi tahlili – uchta yordamchi so‘zlarning turi, xususiyatlarini aniqlash. Tartibi: 1. Yordamchi so‘zlarning qaysi guruhiga kirishi. 2. Vazifasiga ko‘ra turi. 3. Qo‘llanilishiga ko‘ra turi. 4. Tuzilishiga ko‘ra turi.
Namuna: Gulnor ikki haftadan buyon dadasi va onasi bilan birga har kun bog‘da ishlaydi. (Oyb.) Men-ku chidayapman. Faqat opasiga qiyin… (S.Ahm.)
Buyon – ko‘makchi, sof ko‘makchi; chiqish kelishigidagi so‘zni boshqarib kelgan; so‘z shaklidagi ko‘makchi.
Va – bog‘lovchi, teng bog‘lovchi; yakka qo‘llanadi; so‘z shaklidagi bog‘lovchi.
Ku – yuklama, ta’kid yuklamasi; qo‘shimcha yuklama.