1. alifni kaltak deyolmaydi: g‘irt savodsiz, hech narsa bilmaydi
2. amalga oshmoq: voqelikka aylandi
3. ammamning buzog‘i: landovur, lapashang
4. amri mahol: qiyin, gumon
5. azimat etmoq: jazm qilmoq
6. azimat qilmoq: jazm qilmoq
7. beli og‘rimaydi: mashaqqat chekmaydi, qiynalmaydi
8. beti chidamadi: andisha qildi, nomus qildi
9. betlamaslik: nimadandir xavfsirab, biror ishga jazm qila olmaslik
10. bilmaslikka olmoq: o‘zini bexabardek qilib ko‘rsatmoq, bilmaganday bo‘lmoq, o‘zini bexabardek tutmoq.
11. bir kun bo‘lmasa-bir kun: qachondir, kelgusida
12. bir so‘zi ikkita bo‘lmadi: aytgani bajarildi
13. bo‘yni yor bermadi: izzat-nafsi yo‘l qo‘ymadi
14. boshi chiqmadi: xalos bo‘lmadi, qutulmadi
15. boshiga urmaydi: kerak emas
16. boshini qayoqqa urishini bilmadi: ilojini topa olmadi
17. chakagi chakagiga tegmaslik: 1. tez va ko‘p gapirmoq; ezmalanmoq; 2. ko‘p ovoz chiqarmoq. 3. ko‘p, tinimsiz yig‘lamoq (bola haqida).
18. chakagi tinmaydi: Ko‘p beto‘xtov gapiradi; ezma
19. chang qo‘ndirmaslik: 1. gard, dog‘ tegizmaslik, ozoda tutish. 2. ko‘chma o‘ziga, nomiga dog‘ tushirmaslik, gap tegizmaslik.
20. chang yuqtirmaslik: 1. gard, dog‘ tegizmaslik, ozoda tutish. 2. ko‘chma o‘ziga, nomiga dog‘ tushirmaslik, gap tegizmaslik.
21. childirmasiga o‘ynadi: izmi bilan, yo‘l-yo‘rig‘i bilan ish ko‘rdi
22. chizgan chizig‘idan chiqmaydi: barcha talablarini to‘la-to‘kis bajardi, ko‘rsatmasiga ko‘ra ish tutdi
23. cho‘t bermaslik: daromad olishga olib kelmaslik.
24. dami chiqmadi: hech narsa demadi, indamadi
25. dunyoni suv bossa, to‘pig‘iga chiqmaydi: o‘taketgan beg‘am, haddan tashqari beparvo
26. egardan tushmaslik: mavqeini yo‘qotganiga qaramay, o‘zini avvalgiday tutdi
27. ep ko‘rmaydi: noloyiq, yarashmaydigan ish deb bildi
28. ermak qilmoq: 1.ermak uchun biror narsa bilan mashg‘ul bo‘lmoq 2.masxara qilmoq, ustidan kulmoq, kulgi qilmoq
29. gap bermaydi: boshqalarga imkon bermay, nuqul o‘zi gapiradi
30. gapini ikkita qilmaslik: aytgani bajarildi
31. ichini bir nima tataladi: yashirin holda ruhan bezovtalandi, tashvishlandi
32. jini suymaydi, jini sevmaydi: ta’biga to‘g‘ri kelmaydi
33. jiniga yoqmaydi: ta’biga to‘g‘ri kelmaydi
34. jon bermaslik: taslim bo‘lmaslik, o‘zini yengilgan deb hisoblamaslik
35. joni holiga qo‘ymaslik: 1)tinchlik bermaslik 2)xohishiga zid holda majbur qilish
36. jonini ham ayamadi: 1) biror maqsad yo‘lida o‘lishga ham tayyor bo‘ldi 2) bisotida bor hamma narsasini berishga tayyor bo‘ldi
37. jon-u holiga qo‘ymaydi: tinchlik bermaydi
38. kechani kecha, kunduzni kunduz demay: vaqt tanlamay, sutkaning istalgan vaqtida
39. kiprik qoqmaslik: sira uxlamaslik
40. ko‘ngli bormadi: hohlamadi
41. ko‘ngli ko‘tarmaydi: 1)yana eb-icha olmaydi 2)yoqtirmaydi
42. ko‘ngliga sig‘maslik: diqqatlik, xafalik tufayli mashg‘ul bo‘lolmaslik
43. ko‘ngliga vahima soldi: kuchli darajada qo‘rqish hissini uyg‘otdi
44. ko‘ngliga vahima tushdi: kuchli darajada qo‘rqish hissi uyg‘ondi
45. ko‘nglini bo‘lmaslik: har xil o‘y-xayollarga borib, o‘zini o‘zi xafa qilmaslik
46. ko‘nglini buzmaslik: har xil o‘y-xayollarga borib, o‘zini o‘zi xafa qilmaslik
47. ko‘rsatib qo‘yaman: qo‘rqitish
48. ko‘z ilg‘amas I: bilinar-bilinmas, mayda
49. ko‘z ilg‘amas II: cheksiz, poyoni ko‘rinmaydigan
50. ko‘z ilg‘amaydi: poyoni ko‘rinmaydi
51. ko‘z ochgani qo‘ymaslik: biror narsani betiga solib yoki qattiq talab qilib tinchlik bermaslik, qattiq siquvga oldi
52. ko‘z ochirmaslik: biror narsani betiga solib yoki qattiq talab qilib tinchlik bermaslik, qattiq, siquvga oldi
53. ko‘z olmaslik: qarashni to‘xtatmaslik
54. ko‘zdan qochirmaslik: doim kuzatib turdi
55. ko‘zga ko‘rinmaslik I: 1) tanilmaslik 2) o‘ziga jalb qiladigan bo‘lmaslik
56. ko‘zga ko‘rinmaslik II: 1)tatimaslik, e’tiborini tortmaslik 2)hisoblashmaslik, o‘ylab- netib o‘tirmaslik
57. ko‘zi ilg‘amaydi: kichik, sezilar-sezilmas bo‘lgani uchun ko‘ra olmaslik
58. ko‘zi o‘tmaydi: nuri ketib, ko‘zi kamquvvat bo‘lib qoldi
59. ko‘zi qamashdi: 1) nur aks etib, ko‘zi hech narsani ko‘rmaydi 2)go‘zalligiga mahliyo bo‘ldi
60. ko‘zi qiyarda-qiymay: 1)ko‘ngilchanlik tufayli botinolmaslik 2)rahmdillik bilan ayagani tufayli tashlab ketolmaslik 3) ko‘ngil tortar narsasidan voz kecha olmaslik
61. ko‘zi qiymadi: 1)ko‘ngilchanlik tufayli botinolmaslik 2)rahmdillik bilan ayagani tufayli tashlab ketolmaslik 3) ko‘ngil tortar narsasidan voz kecha olmaslik
62. ko‘ziga ko‘rinmaslik I: ro‘para bo‘lmaslik, duch kelmaslikka harakat qilish
63. ko‘ziga ko‘rinmaslik II: 1)tatimaslik, e’tiborini tortmaslik 2)hisoblashmaslik, o‘ylab- netib o‘tirmaslik
64. ko‘ziga oq-qora ko‘rinmaydi: 1)tatimaslik, e’tiborini tortmaslik 2)hisoblashmaslik, o‘ylab- netib o‘tirmaslik
65. ko‘zini olmaslik: qarashni to‘xtatmaslik
66. ko‘zini qamashtirdi: 1) nur aks etib, ko‘zi hech narsani ko‘rmaydigan bo‘ldi 2)go‘zalligiga mahliyo bo‘ldi
67. ko‘zini uzmaslik: muttasil qarash
68. ko‘zini uzmay: muttasil (qaradi)
69. kun bermaslik: chiqishtirmaslik, ta’bini xira qiladigan, osoyishtaligini buzadigan harakatlar qildi
70. kurakda turmaydigan: aytib bo‘lmas darajada nomunosib
71. labi labiga tegmaydi: juda tez va ko‘p gapiradi
72. lom demaslik: hech narsa demaslik, e’tiroz qilmaslik
73. lom-mim demaslik: hech narsa demaslik, e’tiroz qilmaslik
74. lom-mim demaslik: hech narsa demaslik, e’tiroz qilmaslik
75. lom-u mim demay: hech narsa demaslik, e’tiroz qilmaslik
76. luqma tashladi: biror kishining nutqi davomida shu nutqni bo‘luvchi so‘z- gap ilova qildi
77. ma’lumot berdi I: boshqalarni ham xabardor qilish maqsadida so‘zladi
78. ma’lumot berdi II: yuqori organlarga shikoyat tarzida xabar yubordi
79. ma’qul ko‘rdi: ma’qul , durust deb bildi
80. ma’qul topdi: to‘g‘ri deb hukm chiqardi
81. ma’qul tushdi: yoqdi
82. maftun etmoq: ishq-sevgi, zavq-havas tuyg‘usi bilan o‘ziga jalb etmoq, mahliyo qilmoq.
83. maftun qilmoq: ishq-sevgi, zavq-havas tuyg‘usi bilan o‘ziga jalb etmoq, mahliyo qilmoq.
84. makon tutmoq: Biron hudud yoki joyni yashash joyi (vatan) qilib olmoq
85. malol keldi: ortiqcha bir narsadek qabul qildi, og‘ir tuyuldi
86. mana man deb: o‘zini o‘zi ko‘rsatib
87. man-man degan: eng oldingi, eng yuqori, o‘ziga yuksak baho beradigan
88. mast uyqu: Rohatli qattiq uyqu.
89. mayda gap: bo‘lar-bo‘lmas gaplarni dastak qilib gapirib yuruvchi odam
90. maydonga kelmoq: yuzaga kelmoq, paydo bo‘lmoq, tug‘ilmoq
91. mazasi ketdi I: sog‘ligi yomonlashdi
92. mazasi ketdi II: biror ishi yomonlashib, inqirozga yuz tutdi
93. mazasi qochdi I: sog‘ligi yomonlashdi
94. mazasi qochdi II: biror ishi yomonlashdi, inqirozga yuz tutdi
95. mazasi yo‘q I: sog‘ligi yomon holatda
96. mazasi yo‘q II: harakati, layoqati sust
97. mijja qoqmadi: sira uxlamadi
98. mushugini «pisht» demaydi: hech qanday ozor etkazmaydi
99. nafasi chiqarmaslik: hech narsa demadi, indamadi
100. nazarga ilmaslik: 1)mensimaslik, pisand qilmaslik 2) arzugulik deb, diqqatga loyiq deb qaramaslik
101. nazarga ilmaydi: 1)mensimaydi, pisand qilmaydi 2) arzugulik deb, diqqatga loyiq deb qaramaydi
102. nomimni boshqa qo‘yaman!: biror ishni bajarishga qasd qilganlikni bildirishda aytiladi
103. non-namak bo‘lmoq: kim kim bilan suhbatda bo‘lmoq, birgalikda ovqatlanmoq; biror o‘tirishda, mehmonda birga bo‘lmoq.
104. o‘pkasini bosolmaydi: o‘zini yig‘lashdan saqlab qololmaydi
105. o‘tirgani joy topa olmaydi: kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi
106. o‘tqazgani joy topa olmaydi: o‘ta darajada ardoqlandi, parvona bo‘ldi
107. o‘ylab-o‘yiga eta olmaydi: uzoq o‘ylab, aniq bir fikrga kela olmaydi
108. o‘ziga yuqtirmaydi: o‘ziga tegishli deb bilmaydi
109. o‘zini qayerga qo‘yishni bilmaydi: 1)kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi 2)bekorchilikdan zerikib toqatsizlandi 3)sevichdan kuchli hayajonlandi
110. o‘zini qayoqqa urishini bilmaydi: kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi
111. o‘zini qo‘ygani joy topa olmaydi: kuchli hayajonlangan holda toqatsizlandi
112. og‘zi bormadi: biror andisha-mulohaza bilan aytishni ma’qul ko‘rmadi
113. og‘zidan bol tomadi: shirinsuxan bo‘ladi, shirnsuxanlik qiladi
114. og‘zidan ona suti ketmagan: hali yosh, tajribasiz
115. og‘ziga olmaydi: 1)umuman iste’mol qilmaydi 2)gapirmaydi
116. og‘ziga qaramay: o‘ylamasdan («gapirdi»)
117. ona suti og‘zidan ketmagan: hali yosh, tajribasiz
118. oralaridan qil ham o‘tmaydi: nihoyatda ahil, inoq, yaqin
119. otdan tushsa ham, egardan tushmaydi: mavqeini yo‘qotganiga qaramay, o‘zini avvalgiday tutadi
120. otdan tushsa ham, uzangidan tushmaydi: mavqeini yo‘qotganiga qaramay, o‘zini avvalgiday tutadi
121. otimni boshqa qo‘yaman!: biror ishni bajarishga qasd qilganlikni bildirishda aytiladi
122. oyog‘i tortmadi: borgisi kelmadi
123. parvoyiga keltirmaslik: e’tibor qilmaslik, o‘ylab ham o‘tirmaslik
124. pinagini buzmaslik: o‘ziga qartilgan gap yoki harakatga bila-ko‘ra turib e’tibor qilmaslik, o‘zini go‘yo hech narsa bilmagandek tutish
125. qalbiga vahima soldi: kuchli darajada qo‘rqish hissini uyg‘otdi
126. qirq marta o‘lchab, bir marta kesadi: nihoyatda ehtiyotkorlik bilan ish qiladi
127. qo‘li bormadi: nimanidir qilmaslikka undovchi his–tuyg‘uning ta’sirida biror faoliyatga kirisha olmaydi
128. qo‘li tegmadi: juda bandligi tufayli vaqt topolmaydi
129. qo‘lini sovuq suvga urmaydi: qiyinroq jismoniy mehnatni mutlaqo qilmaydi
130. qorasini ko‘rsatmaydi: kimningdir ko‘ziga hech ko‘rinmaydi
131. qosh qo‘yaman deb, ko‘z chiqardi: yaxshilik qilaman degan holda yomonlik qilib qo‘ydi
132. qulog‘iga kirmaydi: 1) parishon bo‘lish, kuchli hayajonlanish yoki mashg‘ul bo‘lish tufayli o‘ziga qarata aytilayotgan gaplarni anglamaydi, eshitmaydi 2)e’tiborsiz qoldiradi, qabul qilmaydi
133. quloqni qomatga keltirmoq: hayratlanmoq, e’tibor bilan eshitmoq, yoki diqqat bilan kuzatmoq
134. quvochi ichiga sig‘maydi: xursandligi oshib-toshib ketdi
135. sanamay «sakkkiz» dedi: aniq bilmay turib gapirdi
136. san-man ga bormoq: janjallashuv, tortishuv darajasiga yetdi
137. sazasi o‘lmadi: gapi e’tiborsiz qolsa, xafa bo‘lmasin deb aytganini bajardi
138. sazasini o‘ldirmaslik: gapi e’tiborsiz qolsa, xafa bo‘lmasin deb aytganini bajardi
139. sevinchi ichiga sig‘maydi: xursandligi oshib-toshib ketdi
140. sevinchini yuragiga sig‘dirolmaslik: xursandchiligi oshib-toshib ketdi
141. shodligi ichiga sig‘maydi: xursandligi oshib-toshib ketdi
142. sirkasi suv ko‘tarmaydi: tanqidga mutlaqo chidamaydi
143. so‘z bermaslik I: 1) boshqalarga imkon bermay, nuqul o‘zi gapirdi 2)itoat qilmaslik, o‘z bilganicha ish tutdi 3) bahslashuvda yutib chiqishga qodir bo‘ldi
144. so‘z bermaslik II: muzokarada gapirishga rasmiy ruxsat berdi
145. so‘z bermaydi: 1) boshqalarga imkon bermay, nuqul o‘zi gapirdi 2)itoat qilmadi, o‘z bilganicha ish tutdi 3)bahslashuvda yutib chiqishiga qodir bo‘ldi
146. so‘zini bermaslik: 1) boshqalarga imkon bermay, nuqul o‘zi gapirdi 2)itoat qilmaslik, o‘z bilganicha ish tutdi 3) bahslashuvdayutib chiqishga qodir bo‘ldi
147. so‘zini ikki qilmaslik: aytgani bajarildi
148. tap tortmaydi: qo‘rqmay botindi, hayiqmaydi
149. tekkanga tegib, tegmaganga kesak otadi: hech kimga tinchlik bermaydi
150. tepsa-tebranmas: har qanday ishni ham imillab qiladigan, sustkash
151. terisiga sig‘may ketdi: behad sevindi
152. teshik munchoq yerda qolmas: Uzoq vaqt turmush qilmay, uyda o‘tirib qolgan qiz-juvonlar haqida, shuningdek, har bir narsa vaqti kelganda kerak bo‘lishi, ishlatilishi mumkinligi haqida aytiladigan ibora
153. tikanga dumalamoq: Tinchligini yo‘qotmoq, notinch bo‘lmoq, ruhiy azob tortmoq, qiynalmoq
154. tili bormadi: biror andisha mulohaza bilan aytishni ma’qul ko‘rmaydi
155. tinka - madori quridi: toliqdi, darmonsizlandi
156. tirnog‘ini o‘stirmaslik: Birovning biri ikki bo‘lishiga, o‘nglanishiga, boyishiga yo‘l qo‘ymaslik
157. tirsakni tishlab bo‘lmas: Ko‘rinib turgan, ammo qo‘lga kiritib bo‘lmaydigan narsa yoki amalga oshmaydigan orzu
158. tishi o‘tmaydi: 1)biror qattiqroq narsani maydalashga, chaynashga tishining qurbi etmaydi 2)enga olmaydi, o‘zlashtira olmaydi 3) idrok qilib yeta olmaydi, uqib yeta olmaydi
159. to‘zim bilmaydi: seni mangu chiqaverasan, To‘zim bilmas sendagi bardosh.
160. tob berolmaydi: chiday olmaydi, qarshi tura olmaydi
161. tob keltira olmaydi: chiday olmaydi, qarshi tura olmaydi
162. tuprog‘i sovimasdan: Vafot etganiga ko‘p vaqt bo‘lmay
163. tushida ham ko‘rmaydi: mutlaqo o‘ylamaydi, kutmaydi
164. tushiga kirmaydi: mutlaqo o‘ylamaydi, kutmaydi
165. tutantiriq ham bo‘lmaydi: Juda oz, kifoya qilmaydi, urvoq ham bo‘lmaydi
166. tuyani yutib, dumini ko‘rsatmaydi: hozir u tomog‘ining qurtini o‘ldirish uchun tuya bo‘lsa ham, dumini ko‘rsatmay yutib yuborishdan toymaydi.
167. tuz-namak bo‘lmoq: Ma’lum muddat ham-tovoq bo‘lmoq, topganini kimsa bilan o‘rtada baham ko‘rmoq
168. uxlab, tushida ko‘rmaslik: mutlaqo o‘ylamaslik, kutmaslik
169. uyqu bermaslik: Uxlashga qo‘ymaslik, uxlatmaslik
170. uzoqqa bormaydi: Ko‘p davom etmaydi, tez fursatda barham topadi, tamom bo‘ladi
171. vahima bosdi: qo‘rqinchli o‘y-xayollarga berildi
172. vahimaga solib qo‘ydi: qo‘rqitib, o‘ylantirib qo‘ydi
173. vahimaga tushdi: qo‘rqqan holda o‘ylanib qoldi
174. xayolidan nari ketmaslik: nima Unuta olmaslik, ko‘z oldida doim namoyon bo‘lmoq
175. xo‘roz hamma joyda bir xil qichqiradi: Hamma joyda ahvol birday, degan ma’noli ibora
176. xo‘roz qichqirmasdan: Nihoyatda barvaqt, erta tongda
177. xudoga nima yozdim: «Nima gunoh qildim, gunohim yo‘q edi-ku?!» mazmunidagi ibora
178. xurmacha qiliq: Yomon, bema’ni, sovuq qiliq; xunuk odat
179. xurmachasi oqarmagan: ayn. kosasi oqarmagan q. oqarmoq
180. xursandchiligi ichiga sig‘maydi: xursandligi oshib-toshib ketdi
181. yeng shimarib: astoyidil, jiddiy ravishda
182. yeng shimarmoq: biror yumushni bajarishga taxt bo‘ldi, biror ishni qilishga otlandi
183. yer yorilmadi-yu, yerga kirib ketmadi: nomus qilganidan o‘zini qayoqqa olib qochishni bilmadi
184. yeru ko‘kka ishonmaydi: o‘ta darajada ardoqlaydi, parvona bo‘ladi
185. yetti uxlab, tushiga kirmaydi: mutlaqo o‘ylamaydi, kutmaydi
186. yuragi betlamadi: nimadandir xavfsirab, biror ishga jazm qila olmaydi
187. yuragi dov bermadi: cho‘chib botina olmaydi
188. yuragi ko‘tarmaydi: 1)yana eb-icha olmaydi 2)yoqtirmaydi
189. yuragiga qil sig‘maydi: juda qattiq tajang bo‘lib, ruhan ezilib, hech narsa bilan mashg‘ul bo‘lolmaydi
190. yuragiga sig‘maslik: diqqatlik, xafalik tufayli mashg‘ul bo‘lolmaslik
191. yuragiga vahima solmoq: kuchli darajada qo‘rqish hissini uyg‘otdi
192. yuz ko‘rmas bo‘lmoq: aloqani butunlay uzdi
193. yuzi chidamaslik: andisha qildi, nomus qildi
194. yuzidan o‘ta olmaydi: biror ishni qilishga kimningdir ra’yi, xohishi bilan hisoblashdi
195. zimmasiga olmoq: biror ishni bajarishga mas’ul bo‘ldi
196. zimmasiga tushmoq: javobgar qilindi