Lug‘atlar

So‘z tarkibi: {jon}
So‘z bo‘g‘inlari: jon
Izoh(lar)i:
jon [jon ]

1. Diniy-ibtidoiy tasavvurlarga ko‘ra, inson va hayvon tanasida bo‘ladigan, uyqu chog‘ida (vaqtincha) yoki o‘lgan vaqtda tanadan chiqib ketadigan alohida ko‘zga ko‘rinmas ilohiy kuch, quvvat; ruh. Jon bor joyda qazo bor. Maqol

2. Sezuvchi, his etuvchi tan, badan. Butun jonim qaqshab og‘riyapti. Tish og‘rig‘im bosilib, jonim orom oldi. Betimning qalini —◆jonimning huzuri. Maqol

3. Hayot; hayot-mamot; tiriklik. Kemaga tushganning joni bir. Maqol

4. Kishi, odam. Hamma ishni to‘xtatib, qimirlagan jonni terimga solar ekanmiz. N. Safarov, Hayot maktabi

5. Bir qator aniqlovchilar bilan qo‘llanib, bosh, jussa ma’nolarini ifodalaydi. Jindakkina joningizga-ya? Shu jussangizga uchta dard sig‘adimi? A. Qahhor, Ming bir jon

6. Kuch, quvvat, mador. Joni boricha ikki qo‘lidagi etik bilan eshikni qamchiladi. H. Nazir, So‘nmas chaqmoqlar

7. Yaxshi ko‘radigan, sevimli, yoqimli kishi yoki narsa haqida. Ammo lekin Muxtorxon domla nafsambiriga odamning joni edi. A. Qahhor, To‘yda aza

8. Eng yaqin, sevikli kishilarga murojaatda so‘zlovchining ularga yaqin munosabatini ifodalaydi, begonalarga nisbatan esa hurmat yoki xushomadni bildiradi. Jonim, dedim qulog‘iga, ohista, jon, dedi. Qo‘shiqlar

9. “Opasi”, “akasi”, otasi va shu kabilar so‘zlar bilan, ba’zan yolg‘iz jonidan shaklida so‘zlovchining tinglovchiga yaqin munosabatini, erkalash yoki xushomad ma’nolarini ifodalaydi. — Opasi jonidan, dutoringizni chaling tuzukroq, — dedi u [Malikaxon] Adolatga qarab,— o‘yin-kulgiga tashna bo‘lib yotganmiz. S. Zunnunova, Gulxan

10. Hayot manbai, hayot bag‘ishlovchi narsa haqida. Issiq — paxtaning joni degan maqol ham bejiz aytilmagan. Sh. Rashidov, G‘oliblar

11. Biror ish, soha yoki doirada asosiy, muhim o‘rin egallovchi, ilhomlantiruvchi, tashkilotchi shaxs. Jo‘ralarining joni. Davraning joni. Maktabning joni. gazetadan

12. Murojaat qilinayotgan shaxsni bildiruvchi so‘zdan oldin kelib, murojaatdagi iltimos, iltijo ma’nosini kuchaytiradi, ba’zan erkalash ma’nosini bildiradi. Niyoz men bilan xayrlashar chog‘ida: — Jon Hoji aka! Endi gap shu yerda qolsin — dedi. A. Qodiriy, O‘tgan kunlar

13. Shaxs bildiruvchi so‘zlarga, kishilar otiga qo‘shilib, ularga kichraytish-erkalash, hurmat ma’nosini beradi, masalan. onajon, buvijon, xolajon, akajon, domlajon; Salimjon, Qodirjon

14. kesim vzf.Shukur. Ofitserning shu ketishi bo‘lsa, shtabga yetib borsa ham jon. A. Qahhor, Oltin yulduz

Antonim(lar)i: mavjud emas.
Sinonim(lar)i: mavjud emas.
Omonimlari: mavjud emas.
Paronimi: mavjud emas.

O‘zbekiston Fanlar akademiyasi akademigi G‘anijon Abdurahmonov 1925- yil 3- dekabrda Farg‘ona viloyatida tavallud topgan. U tilshunos olim sifatida o‘zbek tili tarixi, o‘zbek tili fonetikasi, morfologiyasi, sintaksisi, tilning badiiy-estetik vazifasi, shuningdek, tilshunoslikning umumiy masalalari doirasida barakali faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Xususan, «Gapning ajratilgan ikkinchi darajali bo‘laklari» (1956), «Qo‘shma gap» (1957), «Qo‘shma gap sintaksisi asoslari» (1958), «Qo‘shma gap sintaksisi» (1964), «O‘zbek adabiy tilining uslubiy normalari» (1973), akademik A.Rustamov bilan hamkorlikda yozilgan «Alisher Navoiy asarlarining grammatik xususiyatlari» asarlari alohida ahamiyatga ega.

Akademik G‘.Abdurahmonov oliy va o‘rta ta’lim bo‘g‘inlarida filologiya ta’limini yuksaltirish sohasida tinimsiz mehnat qilmoqda. Jumladan, akademik A.Rustamov bilan hamkorlikda yozilgan «Qadimgi turkiy til» (1982), Sh.Shukurov bilan hamkorlikda yozilgan «O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi» (1973) kabi qator asarlari bilan o‘zbek ilmiy tilshunosligining shakllanishi va rivojlanishi uchun xizmat qildi. Uning tahriri ostida o‘zbek tilining ikki tomli akademik grammatikasi («O‘zbek tili grammatikasi» (2 tomli, 1975–76)) yaratildi. X–XI sinflar uchun yozilgan ona tili dasturi va darsligi ko‘p yillardan buyon yosh avlodga til haqida bilim berishga xizmat qilib kelmoqda.

Filologiya fanlari nomzodi, dotsent M.Qodirov 1941- yilning 22- oktabrida Farg‘ona vilovatining Buvayda tumanida tavallud topgan. Olimning ilmiy faoliyatida o‘zbek adabiy tili tarixini, xususan, Alisher Navoiy asarlarining til xususiyatlarini o‘rganish asosiy o‘rinda turadi.

M.Qodirov oliy o‘quv yurtlari va umumta’lim maktablarida o‘qitilayotgan “Ona tili” fani ta’lim mazmuni va usulini yangilash ishida faol ishtirok etmoqda. Jumladan, olim 5-9 sinflar “Ona tili” fanining mustaqillik ruhiga mos, yangilangan o‘quv dasturini yaratishda (1999, 2004, 2009) qatnashdi. Professorlar H.Ne’matov, A.G‘ulomov, R.Sayfullayevalar bilan hamkorlikda 5-, 6-, 7- sinflar uchun (2000-2004), 8- sinf uchun (2006) yaratgan darsliklari yosh avlodga til haqida bilimva nutqiy ko‘nikmalar berishga xizmat qilib kelmoqda. Shuningdek, u oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun “Ozbek tilini o‘qitish metodikasi” (200), “Ona tili o‘qitish metodikasi” (hamkor, 2001), “Til ta’limida milliy istiqlol g‘oyasi” (2003) qo‘llanmalarini tuzgan.

M.Qodirovning o‘zbek adabiy tili me’’yorlari va nutq madaniyati, yozma savodxonlik, mumtoz adabiyot vakillarining o‘zbek adabiy tiliga qo‘shgan muhim hissasi va boshqa masalalar bo‘yicha yozgan maqolalari respublikamizning madaniy va ma’naviy taraqqiyotiga hissa qo‘shib kelmoqda.   

 

1. bezori jon qildi: ortiq toqat qilolmasligi tufayli o‘limiga ham rozi qildi

2. bir jon-bir tan bo‘ldi: hamjihat bo‘ldi, yakdil bo‘ldi

3. jon berdi: o‘ldi

4. jon berib, jon oldi: taslim bo‘lmadi, o‘zini yengilgan deb hisoblamadi

5. jon berildi: barhayot qilindi

6. jon bermaslik: taslim bo‘lmaslik, o‘zini yengilgan deb hisoblamaslik

7. jon bor: asosga ega, zamirida haqiqat bor, bejiz emas

8. jon chekmoq: astoydil, jonini jabborga berib ishlamoq, harakat qilmoq.

9. jon deb: mamnuniyat bilan

10. jon dedi: xursand bo‘ldi

11. jon holatda: qo‘rqqani holda va shiddat bilan

12. jon- joniga tegdi: o‘ta darajada bezor qildi

13. jon kirdi: 1)tetiklashdi, jonlandi 2)hayotga qaytdi, tirildi

14. jon kirdi: yayradi, rohatlandi

15. jon koshki edi: xursand bo‘lar edim-a!

16. jon olib, jon berdi: o‘z jonini ham ayamasdan og‘ir va mashaqqatli kurash olib bordi

17. jon oluvchi: 1)o‘ldiruvchi 2)ruhan juda qattiq ezib yuboruvchi

18. jon taslim qilmoq: jon bermoq. joni uzilmoq; o‘lmoq.

19. jon teriga tushmoq: 1.qattiq tirishmoq, bor kuchini sarflamoq. Jon teriga tushib ishlamoq; 2.qattiq azoblanmoq, azobning, og‘riqning zo‘rligidan majolsizlanmoq, holdan toymoq.

20. jon tikdi: butun kuch va imkoniyati, hatto hayotini bag‘ishladi

21. joni achiydi: 1)ayab kuyindi 2)achinib kuyindi

22. joni bo‘g‘ziga keldi: 1) o‘lar holatga yetdi 2) chidami tugab, yashashdan ham bezor bo‘lib ketdi

23. joni bor: hali tirik

24. joni chiqdi I: o‘ldi, so‘nggi marta nafas chiqardi

25. joni chiqdi II: nihoyatda qattiq g‘azablandi, darg‘azab bo‘ldi

26. joni chiqdi III: nihoyatda qattiq qo‘rqdi

27. joni halqumiga keldi: 1) o‘lar holatga yetdi 2) chidami tugab, yashashdan ham bezor bo‘lib ketdi 3) nihoyatda qattiq qo‘rqdi

28. joni hilqildog‘ga keldi: 1) o‘lar holatga yetdi 2) chidami tugab, yashashdan ham bezor bo‘lib ketdi 3) nihoyatda qattiq qo‘rqdi

29. joni holiga qo‘ymaslik: 1)tinchlik bermaslik 2)xohishiga zid holda majbur qilish

30. joni kuydi: ruhan kuchli bezovtalangani holda g‘amxo‘r bo‘ldi

31. joni tomog‘iga keldi: 1) o‘lar holatga yetdi 2) chidami tugab, yashashdan ham bezor bo‘lib ketdi

32. joni uzildi: o‘ldi, so‘nggi marta nafas chiqardi

33. jonidan bezor bo‘ldi: ortiq toqat qilolmasligi tufayli o‘limiga ham rozi bo‘ldi

34. jonidan to‘ydi: 1)yashashni istamadi 2)ortiq toqat qilolmasligi tufayli o‘limiga ham rozi bo‘ldi

35. jonidan umidini uzdi: o‘lishga iqror bo‘ldi

36. joniga aro kirdi: 1)bir o‘limdan qutqarib qoldi 2)og‘ir ahvoldan qutqardi

37. joniga oro kirdi: 1)bir o‘limdan qutqarib qoldi 2)og‘ir ahvoldan qutqardi

38. joniga tegdi: 1)bezor qildi 2)bezor bo‘lib zerikdi

39. jonim tasadduq: Jonim sadaqa, qurbon bo‘lay, jonim fido bo‘lsin.

40. jonini berdi: har qanday og‘ir shartni, talabni bajarishga tayyor bo‘ldi

41. jonini chiqardi: nihoyatda qattiq g‘azablandi, darg‘azab bo‘ldi

42. jonini fido qildi: o‘zini qurbon qilishga ham tayyor bo‘ldi

43. jonini ham ayamadi: 1) biror maqsad yo‘lida o‘lishga ham tayyor bo‘ldi 2) bisotida bor hamma narsasini berishga tayyor bo‘ldi

44. jonini hovuchlab: biror falokatning voqe bo‘lishidan benihoya qo‘rqqan holda

45. jonini jabborga berdi: bor kuchini safarbar qildi

46. jonini kaftiga olib: biror falokatning voqe bo‘lishidan benihoya qo‘rqqan holda

47. jonini kuydirib: mashaqqatni o‘z oldiga olgan holda, tirishib

48. jonini oldi: 1)o‘ldirdi 2)ruhan juda qattiq ezib yubordi 3) jismonan juda qattiq ezib yubordi

49. jonini tikdi: butun kuch va imkoniyati, hatto hayotini bag‘ishladi

50. jonining boricha: kuch -quvvati yetganicha, tirishib

51. jon-jonidan o‘tib ketdi: 1)jismonan va alamli ta’sir qildi, qaqshatdi

52. jon-jonidan o‘tib ketdi: 1) jismiga chuqur ta’sir qildi 2) ruhiga chuqur ta’sir qildi

53. jon-poni chiqib ketdi: nihoyatda qattiq qo‘rqdi

54. jon-u holiga qo‘ymaydi: tinchlik bermaydi

55. pichingida ham jon bor: pichingida ham jon bor

56. tirik jon: Yashab turgan inson haqida, unga nisbatan qo‘llanadi

1. Badbashara – xunuk – chiroyli – ko‘rkam – suluv –lobar –xushro‘y -go‘zal – ofatijon
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(salbiy- ijobiylik belgisining ortiq-kamligiga ko‘ra)

2. Jonlanish – rivojlanish – uyg‘onish
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(tushuncha belgisini keng ifodalashiga ko‘ra)

3. Kuchsiz – kamquvvat – zaif – nimjon – ojiz notavon
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(belgini kuchli darajada ifodalashiga ko‘ra)

4. Oriq – qiltiriq – dirdov – ramaqijon
Bo‘yog‘iga ko‘ra
(bo‘yoqdorlik belgisining oz-ko‘pligiga ko‘ra)

Milliy bo‘yoqdor so‘z: mavjud emas.