Agglutinativ tillar – o‘zak va qo‘shimchaning erkin aloqasiga asoslangan tillar. Mas., turkiy, fin-ugor, mo‘g‘ul, dravid, bantu, yapon va boshqa tillar (qiyos. Flektiv tillar). Agglutinativ tillarda so‘z tarkibida ishtirok etayotgan har bir qo‘shimcha bir ma’noni anglatgan holda birin-ketin yopishib kelaveradi: maktabimizgaso‘zida [-imiz] – egalik, [-ga]– jo‘nalish; tatar tilida avel – ovul (bosh kelishik), avelda– o‘rin-payt; venger tilida haz – uy, hazba – uyda, hazak – uylar, hazakba – uylarda. Bu tizimdagi tillarda o‘zak va qo‘shimchalar erkin birikib, mexanik ravishda qo‘shilaveradi, lekin o‘zak bilan qo‘shimcha birikib, singib ketmaydi, balki ajralib turadi. Agglutinativ tillartizimidagi turkiy tillar uchun old qo‘shimcha emas (tojik tilidan o‘zlashib qolgan ayrim ba-, be-, no- prefikslardan tashqari), so‘ng (ort) qo‘shimchalar xosdir; qo‘shimchalar o‘zakdan keyin ketma-ket qo‘shilaveradi: ko‘z-lar-im-ning kabi (q. Tillarning morfologik tasnifi).

Avstraliya tillari oilasi –Avstraliya tub aholisi tillari. Papua, miriam va tasman tillari bundan mustasno. Tillarning umumiy soni 200 dan 600 gacha deb hisoblanadi. Avstraliya tillariquyidagicha tasniflanadi: 1) Shimoliy Kimberlin tillari (varoro, kokoyimidir va boshqalar.); 2) Janubiy-Sharqiy adabiy tillari (buandiq, kulin, kurpai va boshqalar.); 3) Markaziy Avstraliya tillari(parnkala, diyeri, aranta va boshqalar.); 4) G‘arbiy Avstraliya tillari(yungar, loritya va boshqalar.) hamda Kvinslent va Yangi Uels tillari. Ularning lug‘at tarkibi boy, ko‘p ma’noli so‘z ko‘p. Bugungi kunda Avstraliya tillarining ko‘pi yo‘qolib bormoqda.

B

Dravid tillar oilasi – Hindistonning janubi-sharqi va janubi-g‘arbi, shuningdek, Seylon orolining shimolida yashovchi aholining tili. Bu oilaga tamil, malayalam, kannara, telugu, broxui va boshqa bir qancha kichik tillar kiradi

Dunyoda taxminan 3000 dan (ba’zi adabiyotda ular 3000 dan 7000 gacha sanaladi) ortiq til bor. Bu tilning ayrimida bir necha o‘n, hatto yuz millionlab kishi gaplashsa, ba’zisidan bir necha ming kishigina foydalanadi, xolos. Mas., Kongoda aholi 500 tilda, Indoneziyada 250 tilda, Sudanda 117 tilda gaplashadi. Xitoy tilida hozir bir milliardga yaqin kishi so‘zlashsa, chukot va vele tilida bor-yo‘g‘i bir necha ming kishi muloqotda bo‘ladi. Kavkaz tog‘ida joylashgan Dog‘istonda 1 milliondan ortiq aholi bo‘lib, ular 40 ga yaqin tilda so‘zlashadi. Yangi Gvineyada deyarli har bir qishloq aholisi o‘z tiliga ega. Dunyodagi 200 tilning har birida 1 milliondan ortiq, 70 tilning har birida 5 milliondan ziyod, faqat 13 tilning har birida 50 milliondan ortiq kishi so‘zlaydi. Qolganining har birida esa 1 milliondan kam kishi gaplashadi.

Angliya, AQSH, Kanada kabi mamlakat fuqarosi, asosan, ingliz tilida, Ispaniya, Kuba, Chili, Meksika fuqarosi, asosan, ispan tilida gaplashadi. Demak, tilning tarqalish, ishlatilish doirasi va nomlanishi har xil. Jahon tili orasida nomi bir tovushdan iborat til ham mavjud. Bu I tili. I tili Xitoyning Sichuan, Yunnan, Guyjou viloyatlariga tarqalgan.

Dunyo tillari tasnifi. Olimlar tillar orasidagi o‘xshashlikni ko‘rsatuvchi dalilni o‘rganib borishgan. O‘zbek tilidagi ona so‘zining ruscha mat, bulg‘orcha moyka, polyakcha matka, litva tilida mamina, nemischa mutter, fransuzcha mere, tojik tilida modar kabi muqobilga o‘xshashligi bunga misol bo‘la oladi. Kuzatish va qiyoslash tasnifga olib kelgan. Tilni o‘xshashlik va farqqa ko‘ra guruhlash til tasnifi (klassifikatsiyasi) deyiladi. Tilshunoslikda tilni tasniflashda, odatda, ikki belgi qo‘llanildi: morfologik vagenetik (q. Morfologok tasnif, Genetik tasnif). Biz uchun genetik (geneologik) tasnif muhim. Genetik tasnif tilni o‘zaro qarindoshligi asosida guruhlaydi. Morfologik tasnifda tillar grammatik xususiyatiga ko‘ra tasnif qilinadi.

Flektiv tillar – tillarning morfologik tasnifiga asosano‘ziga xos grammaik tuzilishga ega bo‘lgan tillar turi.Bunday tipga, avvalo, Hind-Yevropa, som-xom tillari kiradi. Agglutinatsiyadan (q. Agglutinativ tillar) farqli ravishda, fleksiyada o‘zakka affiks alohida, mustaqil qo‘shilmaydi, balki unga singib ketadi, natijada o‘zak shaklini, tarkibini o‘zgartiradi. Ingliz, nemis, rus va fransuz, ayniqsa, arab tillari misolida flektiv tillarlarning morfologik asoslarini kuzatish mumkin: ingliz tilida begin-began, find-found, bring-brought va ko‘plik formalari: goose-geese, foot-feet, tuth-tooth; nemis tilida: schreiben-schrieb, fahren-fuhr; bruder (aka-uka) – bruder, buch-bucher va hokazo. Rus tilida ko‘plab so‘zlar fleksiya formalarida ifodalanadi: viju (videt); fransuz tilida undosh tovushlarning almashishi sifatning rod formalarini ham o‘zgartiradi: a) grand – katta (bolshoy– muj. r.) ([d] tovushi talaffuz qilinmaydi.) b) grande – (bolshaya – jen.r.) ([d] talaffuz qilinadi.) Flektiv tilning tipik ko‘rinishi – arab tili. Bunda o‘zak-negiz faqat undosh tovushlardan iborat “formula”, yangi ma’noli so‘zlar unli tovushlar qo‘shilishi natijasida hosil bo‘ladi: HBB – hubub (sevmoq), uhbub – sev; mahbub – oshiq, sevimli; mahbuba – ma’shuqa, sevimli ayol; muhabbat-ishq, sevgi; habib, habiba-sevimli, sevgili; KTB-kataba – yozdi, katib – kotib, yozuvchi, kitab – kitob, akteb – yozmoq, maktab – idora yoki maktab – makaatib – idoralar, maktub – xat, noma, yozilgan narsa. Flektiv tillarning agglutinativ tillardan ajralib turadigan yana bir morfologik jihati-qo‘shimchalarning ko‘p ma’noli va polifunksionalligi. Rus tilida: videl so‘zidagi[-yel] qo‘shimchasi zamon (o‘tgan), son (birlik), shaxs (I), mayl, rod ma’nolarini ifodalaydi.

Bu oilaga slavyan guruhi (belorus, rus, ukrain, slovak, chex, polyak, makedon, serb, xorvat, sloven tili), german guruhi (ingliz, nemis, shved, norveg, dat, island, golland tili), roman guruhi (fransuz, ispan, portugal, italyan, rumin, moldavan tili) boltiq guruhi (litva, latish, latgal tili), eron guruhi (fors, afg‘on, osetin, kurd, tojik tili), hind guruhi (hind, urdu, bengal, panjob, gujarat tili) kiradi.

Bu oilaga g‘arbiy guruh (abxaz, abazin, adigey, kabardin, ubix tili), nax guruhi (chechen, ingush, batsbiy tili), dog‘iston guruhi (avar, dargin, lezgin, lak, karatin, gunzib tillari), janubiy guruh (megrel, chan, gruzin, kartali, svan, guriy va boshqa tillar) kiradi.

Mazkur tillar oilasiana’anaga ko‘ra 4 guruhga bo‘linadi: indonez, polinez, melonez va mikronez tillari. Mazkur tillar o‘zagini malay, polinez tillari tashkil qiladi. Malay-polinez tillari oilasi avstronez tillari ham deb yuritiladi. Hozirgi tasniflarda Tayvan avstronez tillari qolgan avstronez tillariga qarama-qarshi qo‘yiladi. Ulardan Okeaniya (sharqiy avstronez) shoxobchasi ajralib turadi.

Bu tip tillar qo‘shimchali tillarga zid qo‘yiladi, chunki bunda grammatik munosabat ifodalovchi affikslar bo‘lmaydi. Grammatik ma’nolar yordamchi so‘zlar, so‘z tartibi, intonatsiya, urg‘u (ularning musiqaviyligi kuchli) yordamida yuzaga chiqadi. Xitoy, birma, tay, tibet va boshqa Janubi-Sharqiy Osiyo tillari kiradi. Xitoy tili o‘zakli (ajratuvchi) tillarning tipik vakili hisoblanadi. Bunda analitik tarkibli so‘zlarda suffiks o‘rnida mustaqil so‘z, morfema qo‘llaniladi. Mas., (gunjen - ishchi) ish + odam tarkibli; nuyjen – ayol. Bunday polusuffikslar talaygina: sza, ish, sin, xau. Sza (sze, za): fansza-uy, chjozsa-stol, itsza-stul, putsza-do‘kon va hokazo. Xitoy tilida so‘zlarning gap bo‘laklari bo‘yicha guruhlanishi ham o‘ziga xos. Otlar, gapda subyekt, obyekt, atribut, ot-kesim bo‘lib kelishi mumkin, shuningdek, xitoy tili otlari predlog va posleloglar bilan mos: szay chjotsza shan-stolda, szay Moseke-Moskvada, utsza li-ko‘chada. Ot turlanmaydi, rod va son shakliga ega emas. Xitoy tilidagi fe’llar esa bog‘lamasiz ham kesimga aylanishi mumkin: Ma pao – Ot yuguryapti; Ta kan bao – U gazeta o‘qiyapti; Vo chi – Yeyapman. Xitoy tilida so‘z ko‘p ma’noli va polifunksional (bir necha vazifalarda). Mas., xao so‘zi turli so‘z birikmalari va kontekstda turli xil ma’no anglatadi: xao jen – yaxshi odam, si xao – yaxshilik qilish, dzio xao – qadimgi do‘stlik, xao vo – Bu kishi meni yaxshi ko‘radi. Ajratuvchili – analitik tillarda ton va urg‘u asosiy rol o‘ynaydi: tovushning pasayishi va ko‘tarilishi hatto fe’l zamonlarini ham ifodalaydi. Bu tillar amorf deb ham ataladi (amorf – yunoncha amorphos – «shaklsiz» demakdir). O‘zakli tillarning o‘ziga xos, ajratuvchi morfologiyasi bu tillarda affiksli yoki flektiv shaklarning yo‘qligini yaqqol ko‘rsatib turadi.

Bu oilaga turk, mo‘g‘ul, manchjur, yapon, koreys va boshqa til tarmog‘i kiradi. “Oltoy” atamasi ushbu tillarning ehtimoldagi qadimgi vataniga ishora. Turkiy tarmoq o‘z navbatida quyidagi guruhga bo‘linadi: o‘g‘uz guruhi (turkman, gagauz, ozarbayjon, turk, qrim-tatar va bolqon turklari tili), qipchoq guruhi (qo‘miq, qorayim, bolqar, tatar, boshqird, no‘g‘ay, qoraqalpoq, qozoq tili), qorluq-uyg‘ur guruhi (o‘zbek va yangi uyg‘ur tili), uyg‘ur-o‘g‘uz guruhi (tuva, tofa, yoqut, xakas, shor, sariq uyg‘ur va boshqalar), qirg‘iz-qipchoq guruhi (qirg‘iz va oltoy tili).

G.Ramsted, N.N.Poppe, E.D.Polivanov, V.L.Kotvich, R.Ryasyanen kabi turkiyshunoslarning asarlarida turli davrlarda turlicha nuqtai nazardan isbotlashga harakat qilingan oltoy nazariyasining kelib chiqishiga quyidagi omillar sabab bo‘lgan: sanab o‘tilgan til tarmoqlaridagi anchagina umumiy leksika; so‘zning tovush tarkibidagi, fonetik (singarmonizm) va morfologik qurilishidagi (agglyutinatsiya) o‘xshashliklar; sintaktik strukturaning mosligi va so‘z yasalishi tizimining o‘xshashligi. Shuningdek, deyarli barcha tillarida maxsus so‘roq yuklamalari mavjud, old qo‘shimcha yo‘q. Egalik kategoriyasi taraqqiy etgan, ravishdosh va sifatdosh kuchli rivojlangan. Biroq sonlar, tana a’zolari nomlari, yil fasllari va sutka bo‘laklari, osmon jismlari, ob-havo hodisalari nomlari kabi asosiy lug‘aviy guruhlar orasidagi o‘xshashliklar nisbatining ancha pastligi ularga oltoy bobo tili asos bo‘lganligini shubha ostiga qo‘yadi.

Demak, oltoy tillarining qarindoshlik darajasini o‘rganish dolzarb masala.

Papuas tillari – Yangi Gvineya va Tinch okeanining boshqa bir qancha orollarida tarqalgan til guruhlari va yakka-yakka tillarning umumlashma shartli nomi. Ushbu atama mazkur tillar o‘rtasida genetik o‘xshashlik bor yoki yo‘qligidan dalolat beradi va shu mintaqadagi avstronez tillaridan farqlash uchun ishlatiladi. Shu boisdan noavstronez (avstronez bo‘lmagan) til deb ham yuritiladi. Tillarning umumiy soni 750 dan 1000 tagacha yetadi. So‘zlashuvchilarning umumiy soni 5 mln kishiga yaqin. Papuas tillariga kiruvchi tillarning qarindoshligi haqida aniq va ishonarli ma’lumot yo‘q.

Dastlabgi ma’lumotlar bo‘yicha papuas tillari 12 ta til guruhiga ajraladi. Ulardan eng yiriklari: Yangi Gvineya hududini qamrab oluvchi fila (yun. Phyle – qabila; avstraliyalik olim S.Burm taklif etgan ushbu termin “tillar mikrooilasi” tushunchasiga to‘g‘ri keladi) – 491 tilni qamrab oladi, bu tilda so‘zlashuvchilar soni 4 million kishini tashkil qiladi; G‘arbiy Papua oilasi 24 tilni qamrab oladi, unda 500 mingdan oshiq kishi so‘zlahsadi; Sepik-Ramu oilasi 97 tilni qamrab oladi, so‘zlashuvchilari 300 ming kishidan ortiq. Torrichelli oilasi 47 tilni qamrab oladi, 120 mingdan ortiq kishi so‘zlashadi; Sharqiy Papua oilasi 28 tilni qamrab oladi, 80 mingdan ortiq kishi so‘zlashadi va boshqalar.

Papuas tillari – agglutinativ qurilishli til. Undosh tovushlar tizimi rivojlangan. Morfologik sathda fe’l turkumi murakkab. Ot turkumida turlanish yo‘q.

Papuas tillari o‘z yozuviga ega emas. Maktablarda bu tilda ta’lim olib borilmaydi. Turli papuas tillari uchun lotin yozuvi asosida alifbolar yaratish ishlari olib borilmoqda.

Polinez tillari – avstronez tillarining alohida guruhi: Okeaniya tillarining bir guruhi (jami 30 ga yaqin). Polineziyada ( tub aholi tillari), shuningdek, Melaneziya va Mikroneziyaning chekka oilalarida (tashqi polinez tillari) tarqalgan. So‘zlashuvchilarning umumiy miqdori 1 milliondan ortiq. Polinez tillari tonga (tonga va niuye) tillari va asl polionez tillari guruhchalariga, asl polionez tillari esa samoa-tashqi (samoa, tivalu, tokelau, futuna, uvea, pukapuka, shuningdek, barcha tashqi polionez tillari) va sharqiy polionez tillariga (maori, gavay, taiti, rarotongo, rapanui, tuamotu va boshqalar.) ajraladi.

Polinez tillari – grammatik qurilishi jihatdan analitik tillardan. Fonetikasida 5 ta unli va 8 tadan 12 tagacha undosh tovush bor. Gapni tashkil etuvchi eng muhim birlik lug‘aviy ma’no bildiruvchi mustaqil so‘z hamda uning oldidan yoki ortidan joylashuvchi xilma-xil (grammatik ma’no bildiruvchi) so‘zlar majmuidan iborat. Gapda so‘z tartibi bir qadar erkin; ko‘p tillarda ega kesimdan keyin, ba’zilarida esa gap boshida keladi; aniqlovchi aniqlanmishdan keyin keladi. So‘z yasalishining keng tarqalgan turlari so‘z qo‘shish va so‘z takrori.

Polinez tillari XIX asrgacha yozuvga ega bo‘lmagan; XIX asrdan bir qancha adabiy polinez tillari lotin alifbosi asosidagi yozuvga ega bo‘ldi. XX asr o‘rtasigacha polinez tillari yaxshi o‘rganilmagan. XX asr o‘rtalaridan ushbu tillarni sinxron tarzda hamda qiyosiy- tarixiy o‘rganish boshlandi.

Amerika hindulari, chukot, koryak va boshqa tillar – polisintetik til. Bu tillarning asosiy morfologik xususiyati – ega, aniqlovchi, to‘ldiruvchi va holni ifodalab kelgan so‘zlar fe’l bilan birikib, murakkab tarkibli qo‘shma so‘z shakliga o‘xshash gap hosil qilishi. Bunda gap boshida ega, oxirida kesim, to‘ldiruvchi, hol, aniqlovchi esa ega bilan kesimning o‘rtasida keladi. Mas., chukot tilida te-ata-kaa-nme-rkein – Men semiz bug‘ularni o‘ldiryapman.

Dunyo tillari genetik, morfologik, funksional, areal kabi tasniflarga ega.

Tillarning genetik tasnifi – tillarni kelib chiqishi, qarindoshligi asosida tasniflash. U geneologik tasnif ham deyiladi.Geneologik tasnifning ildizlari juda qadimga borib taqaladi. Buni qadim olimlar va tarixchilar ham e’tirof etishadi. Tasnifning asoschilari F.Bopp, Y.Grimm, R.Rask, A.X.Vostokovlar. Ma’lumki, qiyosiy-tarixiy tilshunoslik bir bobo tildan ajralib chiqqan, o‘tmishda qardosh, qarindosh bo‘lgan tillar dalillarini o‘zaro qiyoslab o‘rganishi, shuningdek qayta tiklash vazifalarini o‘z ichiga oladi. Avgust Shleyxerning qiyosiy-tarixiy tilshunoslik bo‘yicha qilgan ishlari bizga ma’lum (hind-yevropa tillarida bobo til, tillar shajarasi, bobo til haqida). Tillarning geneologik tasnifi til dalillarini tarixiy tamoyil asosida o‘rganib, tillarning qarindoshlik munosabatini aniqlaydi. Bu tasnif turi dunyo tilshunosligida ancha keng tarqalgan, deyarli barcha tillarni qamrab oladi. Tadqiqotlar natijasida tarixiy qarindoshlik belgisi asosida til oilalari deb ataluvchi bir necha yirik guruhlarga bo‘linishi mumkin ekanligini aniqlashadi. Bir oilaga mansub tillar o‘zaro uzoq yoki yaqin «qarindoshlik munosabatlari» bilan bog‘lanadi, bu esa bunday tuzilishlar, aslida bobo til, asos tilga borib taqalishini ko‘rsatuvchi tillararo umumiy xususiyatlarda, uyg‘unlikda seziladi. Xuddi shuningdek, geneologik jihatdan turli til oilalariga mansub bo‘lgan tillarda tarixiy genezis asoslari yoki umumiy kelib chiqishini ifodalovchi so‘z va shakllar mavjud emas.

Tillarning hozirgi kungacha amaldagi geneologik tasnifi quyidagicha:

I. Hind-Yevropa oilasi keng tarqalgan oila, unda 2500 million so‘zlashashadigan tillar mujassam. Bu tillar ko‘proq Yevropa mamlakatlariga tarqalgan. Osiyo (mas., Hindiston), Amerika, hatto, Avstraliya va Afrikada ham Hind-Yevropa tillaridan foydalaniladi. Hozirgi hind-yevropa tillari quyidagi guruhlarga ajratiladi: hind, eron, slavyan, boltiq, german, roman, kelt , grek, alban, arman. Bu tillarning barchasi umumiy qonuniyatga ega, ya’ni ularda o‘zak, qo‘shimcha va tovush muntazam mos keladi.

1. Xom-som oilasi 3 guruhga bo‘linadi: A. Berber guruhi – Tripoli janubi, Tunis, Aljir, Marokko: 1) shilx, 2) tuareg, 3) kabil, 4) amazir – tirik (jonli) tillar; 5) luviy, 6) numidiy, 7) getul – o‘lik til. B. Misr guruhi: 1) qadimgi yahudiy tili; 2) kopt tili – o‘lik til. V. Kushit guruhi. Quyi kushit: 1) bedia (bishari, bezavis) Qizil dengiz va Nil orasida; 2) saxo, 3) afar (dalkali), 4) somali. Yuqori kushit – Efiopiyaning g‘arbida: 1) agav (bilin, xamir, kvara); 2) sidam (kafra). O‘rta kushit - galla (Somalining g‘arbidan Markaziy Afrikaning shimoligacha).
2. Kavkaz oilasi. 1.G‘arbiy guruh: abxaz, kabardin, cherkas, adigey. 2. Nax tillari: chechen, ingush, batsbiy. 3. Dog‘iston tillari: avar, dargin, lezgin, lak, tabasarin, andiy, karatin, tindin, chamolin, bagaul, axvax, butlix, gadoberin, sez, betetin kabilar.
3. Ugor – fin oilasi. 3 yirik guruhga ajratiladi: 1. Ugor tillari: vengr (mojor), mansiy, xanti.2. Fin tillari: fin, saam, karel, komi, eston, udmurt, mariy, mordov. 3.Samodiy tillari: nenes, enes, selkum.
4. Tungus – manchjur oilasi. 1.Tungus guruhi: evenk, even, negidal; 2. Manchjur guruhi: manchjur, nanay, udey, ule, orog.

VI. Xitoy-tibet oilasi. 1. Xitoy tili – 450 million (7 ta bir-biridan juda farq qiluvchi shevalardan iborat). 2. Dungan: Qirg‘iziston, Qozog‘iston va O‘zbekistonda 22 ming kishi, G‘arby Xitoyda 10 million kishi so‘zlashadi; 3.Vetnam (annam). 4. Siam (tay) Hindistonning g‘arbi, Tay. 5. Tibet. 6. Birma tili. 7. Assam tillari.

1. Dravid oilasi: tamil, malalayam, telugu, kannar, tulu, barxun, gandi.

VIII. Malay-polineziya oilasi: malay, yava, dayak, tagal, batak, age, bali, madur, torigi, bug‘iy kabilar.

1. Afrika oilasi. 1.Sudan tillari: nil-chad, nil-abissin, nil-ekvatorial guruh, kardofan, nil-kong, ubang, shor, dagaliy va hokazo. 2. Bantu tillari: bube, lundu, fang, kongo, rundi, ganda, poto, igala, luba, bemba, subiyl, suaxili, sanga, shambala, zulu, soto, venda, lunda.
2. Avstraliya oilasi. Bu yerda mahalliy xalq tillari juda ko‘p, eng asosiy til aranta tili hisoblanadi.
3. Papuas oilasi. Yangi Gvineya, G‘arbiy Eron hamda Malaneziyadagi ba’zi orollar tili, barchasi yozuvsiz. So‘zlashuvchilar soni 1000 dan oshmaganligi sababli, til va dialektlar aniq farqlanmagan. Bu tillarga: xagen (medyapa), chimbu (kuman), xuli, kamano, abelam (maprik), ngalum, sianelar kiradi.
4. Eskimos oilasi. Vrangel, Chukotka, Kanada, Alyaskada tarqalgan.
5. Paleosiyo oilasi. 1) Chukot tillari: chukot, koryak; 2) Sibir guruhi: odul, nix.
6. Mo‘g‘ul oilasi. 1) a) xalxa - mo‘g‘ul tili; 2) buryat tili; 3) qalmoq tili.
7. Uzoq Sharqning birorta oilaga kirmagan tillari. 1) Yapon tili. 70 million kishi gaplashadi. 2) Ryukyu – Ryu-Kyu orollarida (yapon tiliga yaqin); 3) Koreys tili. 30 million kishi gaplashadi; 4) ayn tili 15 ming kishi gaplashadi. Yaponiyadagi Xokkondo orollari, Saxalin orolining janubi, Kuril orollari.
8. Turkiy oila. Bu ham yirik oila, 30 ga yaqin til kiradi. Bu tilda so‘zlashuvchilarning aksariyati Osiyo qit’asida yashaydi. Turkiy tillar oilasiga quyidagilar kiradi: turk, ozarbayjon, turkman, gagauz, qrim-tatar, bashqird, oltoy, shor, xakas, tuva, yoqut, qirg‘iz, o‘zbek, qoraqalpoq, chuvash, uyg‘ur, qozoq. Mazkur oila – bulg‘or tillari guruhi, o‘g‘uz, qipchoq, o‘zbek va uyg‘ur, o‘g‘iz guruhi, qirg‘iz-qipchoq tillari guruhiga ajratiladi.

          Tillarning morfologik tasnifi. Tilshunoslikda tillarning morfologik tasnifi muhim ahamiyatga ega. Bu tasnifning ahamiyatli tomoni shundaki, tillar morfologik xususiyati, tiplari asosida muayyan guruhga birlashtiriladi va, qat’iy tasnifga erishiladi. Morfologik tasnif tillarning kelib chiqishi, tarixi, qarindoshlik aloqalari bilan qiziqmaydi, balki tillarning grammatik xususiyatlarini, aniqrog‘i, o‘zak va affikslarni qarama-qarshi qo‘yish asosida taqqoslab o‘rganishga asoslanadi. Morfologik tasnif asosida til tiplari aniqlanadi va ajratiladi. U yoki bu tilning qaysi morfologik tipga mansub ekanligini aniqlash uchun esa shu tillardagi so‘z qurilishi (strukturasi) o‘rganiladi.

XIX asr o‘rtalarida nemis komparativist olimi Avgust Shleyxer (1821–1868), aka-uka Shlegellar (Fridrix Shlegel va Avgust Shlegel) hamda Gumboldt g‘oyalarini umumlashtirib, o‘zaklar – ma’no, affikslar esa munosabatni ifodalashini isbotlaydi. O‘z vaqtida F.Shlegel (722–1829) o‘zining «Hindlarning donoligi va tili» (1809) nomli asarida sanskrit tilini grek, lotin va turkiy tillar bilan chog‘ishtirib, tillarni ikki tipga ajratiladi: a) affiksli tillar, b) flektiv tillar. Avgust Shlegel esa o‘zining «Provansal tili va adabiyoti haqidagi mulohazalar» (1818) nomli asarida tillarni 3 tipga bo‘ladi: a) flektiv; 2) agglyutinativ va 3) amorf tillar. V.Gumboldt esa bu qatorga polisintetik tillar guruhini ham qo‘shadi. Avgust Shleyxer mana shu faktlarga asoslanib, dunyo tillarini 3 tipga ajratadi: o‘zakli yoki ajratuvchi (ruscha: kornevie, izoliruyushie), agglyutinativ va flektiv. Tillarning morfologik tasnifi masalasi bilan G.Shteyntal (1821–1889), N.Fink, Moskva tilshunoslik maktabining asoschisi F.Fortunatov ham shug‘ullangan (1848–1914). Xullas, dunyodagi barcha tillar morfologik tasnif asosida 4 tipga ajratiladi: I. O‘zakli yoki ajratuvchi tillar.II. Agglyutinativ tillar. III. Flektiv tillar. IV. Polisintetik tillar.(q. Agglyutinativ tillar, Flektiv tillar).

Oltoy oilasining turkiy tarmog‘i 100 ga yaqin (ba’zi adabiyotda 24 ta) jonli tilni qamrab oladi. Butun dunyoda birnecha yuz million kishi turkiy tilda so‘zlashadi. Turkiy aholi Uzoq Sharqdan Markaziy Yevropagacha, Taymir yarim orolidan Bolqon yarim oroligacha yoyilgan.

Hozirgi turkiy tillar so‘z boyligi va grammatik qurilishi jihatidan bir-biriga juda yaqin turadi. Shuning uchun bu tilda so‘zlashuvchilar bir-birini tarjimonsiz tushunadi.

Turkiy tillar uzoq tarixiy yozuv madaniyatiga ega. Bu tillarda bitilgan dastlabgi yodgorliklarga «Xuastuanift» (V asr), V–VII asrga oid O‘rxun-Enasoy yodgorliklari yorqin dalil. (q.Turkiy til)